Есма Ҭодуаԥҳа, Sputnik

Ажәлар разгәаҭарақәа акыр еиуеиԥшым. Урҭ рыбжьара иҟоуп амш зеиԥшрахо иазку, аҽаҩра зеиԥшрахо иазку, амшьҭа иадҳәалоу, ауаҩы ацәгьара дацәызыхьчо, мамзаргьы иԥеиԥшу иазҳәо. Ҳаамҭазтәи адунеи аҿы аԥхьатәи ауаҩы данцәырҵыз аахижьҭеи акыр аиҭакрақәа шамоугьы, ауаҩы аԥсабара дашьклаԥшны иаԥиҵаз азгәаҭарақәа иахьагьы актуалра рыманы иҟоуп.

© CC0

"Хәба уџьыба иҭоушәа иԥхьаӡа": аҵара иадҳәалоу азгәаҭарақәа

Азгәаҭарақәа ауаҩы икәша-мыкәша иҟоу ашьклаԥшра иахылҿиаауеит. Уи аԥстәқәеи аԥсаатәқәеи рхымҩаԥгашьа, еиуеиԥшым аԥсабаратә цәырҵрақәа.

Иаҳҳәозар, ауаҩы зегь раасҭа изааигәоу, ицынхо аԥстәқәа – ацгәи алеи рхымҩаԥгашьала иԥеиԥшу алаидыруан. Иаҳҳәап: ацгәы аҿы анаӡәӡәо ақәа ауеит рҳәоит; ала амӡырха иқәбылгьар, ачымазара иатәуп; аигәылацәа рлақәа аибафара иалагар, ргәы еихшәоит.

Иҳәатәуп азгәаҭарақәа ауаҩы игәҭахәыцрақәа, иҩнуҵҟатәи ицәаныррақәа ирыдҳәаланы ишыҟоугьы. Аҵарауаа иазгәарҭоит ауаҩы ихәыцрақәа рыла абжьааԥны изгәамҭо амаҭәарқәагьы акы рыдибалар шалшо, уи ишахылҵуа иара ихатәы згәаҭарақәагьы. Азеиԥш згәаҭарақәа реиԥш, иҟоуп хазы игоу ауаҩы игәаиҭахьоу ихатәы азгәаҭарақәагьы.

Иаҳҳәап, аӡәы иԥынҵа дафар, асасцәа раара иатәуп ҳәа ишьоит, даҽаӡәы аимак, аисара иадиҳәалоит; аӡәы изы иарма напсыргәыҵа дафар, аԥара аанагоит, арӷьа напсыргәыҵа дафар – ицәцоит, даҽаӡәы изы акәзар, арӷьа напсыргәыҵа ибӷуазар ауп аԥара аниоуа, арма – иԥара нихуеит; џьоукы иазгәарҭоит рарӷьа лымҳа шуазар, арҽхәара иатәуп ҳәа, арма – арџьара, даҽа џьоукых уи нарҳәаарҳәны иазгәарҭоит.

Иалкааны иааҳгап аԥсуаа рҟны ихарҵо, реиҳа аԥыжәара змоу ауаҩы идҳәалоу азеиԥш згәаҭарақәак:

• Анцәа ижә зықәтәаз маҭәа ҿыцк иоуеит, уи икәа иҭаиҵоит, мамзаргьы: "Қьааба уца, амал сзаага" ҳәа даҭәҳәаны ирԥыруеит.
• Знапхыцқәа ашкәакәара аархәо амал иоуеит, мамзаргьы амаҭәа ҿыц.
• Ахәы рацәаны изқәу дуаҩы мшуп.
• Игәазҭахьоу иарма бла ԥарԥарыр, игәы иалсра акы иаҳауеит, иарӷьа бла ԥарԥарыр, игәы иахәара иаҳауеит.
• Арӷьа лымҳа ҳәҳәар ақәа ауеит, ма арма лымҳа ҳәҳәар ҳәа игәазҭахьо ыҟоуп.
• Ауаҩы ишьапсыргәыҵа дафар, ныҟәарҭак иоуеит.
• Амшьҭеи алаԥши ыҟоуп, аха мышьҭас иҟоу гәуп, згәы разу имшьҭагьы бзиоуп.

Иара убас шәаԥхьар ҟалоит:

• "Аӡы цқьа ухыԥшылозар - ажәабжь бзиа иатәуп": аԥхыӡқәа ирыдҳәалоу ажәлар разгәаҭарақәа

• "Шьыжь шәаԥшь шьыбжьаанӡа, хәылԥ шәаԥшь жәаха-жәымш": аԥсуа згәаҭарақәак ирызкны

Аԥсуа жәлар рыхәмаррақәа аԥсуаа рынхашәа-нҵышәа, рыбзазара ирхылҿиааит. Ишазгәаҳҭахьоу еиԥш, аханатә урҭ ауаҩы деибашьыҩны драаӡон, амч, аласра иларааӡон.

Есма Ҭодуаԥҳа, Sputnik

Убас, аԥсуа жәлар рыԥсҭазаара иузаҟәымҭхо иадҳәалан аӡи уи иацу анхашәеи – аԥсыӡкра. Иахьагьы ари ахырхарҭа аҭыԥ ду ааннакылоит аԥсуа иԥсҭазаараҿы. Ари анхашәа аҵакы ду шамоу аадырԥшуеит аӡи амшыни ирыдҳәалоу абызшәатә лексикагьы.

© Sputnik / Томас Тхайцук

Аҵәгәыр иаҿашәеит: Аԥсны аԥсыӡ шыркуа

14

Аԥсуаа рыԥсыӡкышьеи рыӡсаратә ҟазареи ирызкны Торнау иҩуан абас еиԥш: "Аԥсуаа аԥсыӡкразы даараӡа иҟазоуп. Урҭ рымшын аҟәарақәа рҿы иуԥылоит хыԥхьаӡара рацәала амшынҳәақәа. Дара рыкразы урҭ амшын ихылоит анышьқәа рыла, аидара зыцраҳәоу акаҭа дуқәа амшын ихырҵоит аԥсыӡ акразы. Ас ала аԥсыӡкра шшәарҭоугьы, аԥсуаа уи иацәшәом, избанзар урҭ аӡсашьа бзианы ирдыруеит", - ҳәа.

Абызшәадырҩы Анатоли Хьециа аӡсара иадҳәалоу атерминқәа рҷыдара аԥсуа бызшәаҿы иазкны ииҩыз иусумҭаҿы иаагоуп абас еиԥш иҟоу ажәақәа, урҭ рдиалекттә еиԥшымзаарақәагьы арбаны:

• адаӷьрӡса (абжьыуатәи адиалект) – даӷьрца (бзыԥтәи адиалект) – аспорттә ӡсаратә хкаҿы "брасс" ҳәа изышьҭоу;
• жәҩаҭых/напҭҟьа (абжь.) – напҭых, ларӡса, ларӡсеиа (бзыԥ.) – урысшәала иуҳәозар, аригьы аспорттә аӡсаратә хкаҿы "кролль" ҳәа хьыӡшьарас иамоуп;
• хиаала/гәхарӡса (абжь.) – бӷарӡса, еизқәырха (бзыԥ.) – ари азқәа иқәианы аӡсара хкы ауп;
• варала аӡсара (абжь.) – ганрӡса, ганрца (бзыԥ.);
• шьырӡса/шьарца – гәыԥҩык анеицыӡсо ("аестафетатә ӡсара").

Аӡсара аԥсуаа рҿы спорттә хкык аҳасабала ианымҩаԥырго аԥхынтәи аамҭазы иаарту амшын аҿы шакәугьы, егьырҭ аамҭақәа рзы уи азы (аҽазыҟаҵарақәа рымҩаԥгарагьы налаҵаны) аспорттә ҭыԥқәа шыҟам ала, зегь акоуп ари ахкы ршьа-рда ишалоу убоит. Амшын еиқәеи хыԥхьаӡара рацәала аӡиасқәеи аӡыхьқәеи ирхықәынхало аԥсуаа ари аҟазара хкы рнапаҿы аамгашьа рымамызт, уи рыԥсҭазаара иахәҭакны иҟоуп.

Иара убас шәаԥхьар ҟалоит:

• Хәыҷгьы-дугьы рныҳәа: Аҟәа имҩаԥысит аиндаҭлара "Swim Sukhum"

• Қәираиа Шәқәырча еиҿкаахо афестиваль азы: аԥсыӡ ахьырԥшыга аԥсы ҭамзароуп

• Инаԥшьба: Аԥсны аԥсыӡкра акультура шьҭыхтәуп, иҳамоу амал еиҷаҳатәуп